Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh là một trong những tên tuổi tiêu biểu của nền phê bình văn học Việt Nam hiện đại. Với tri thức uyên thâm, tư duy sắc bén và lòng tận tụy với nghề, ông đã để lại những dấu ấn sâu sắc qua các công trình nghiên cứu, những bài viết luận bàn sắc sảo về các tác giả và tác phẩm quan trọng trong dòng chảy văn học dân tộc.
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn đọc có cái nhìn đầy đủ hơn về cuộc đời, sự nghiệp và những đóng góp nổi bật của nhà giáo – nhà phê bình văn học Nguyễn Đăng Mạnh, một trí thức mẫu mực và giàu ảnh hưởng trong đời sống văn hóa, giáo dục Việt Nam.
Tiểu sử nhà văn Nguyễn Đăng Mạnh
– Nguyễn Đăng Mạnh sinh ngày 18 tháng 3 năm 1930, quê quán tại Gia Lâm, Hà Nội, mất ngày 9 tháng 2 năm 2018 tại Bệnh viện Hữu nghị Việt – Xô, ông hưởng thọ 88 tuổi.
– Thuở nhỏ, ông theo học tại trường Chu Văn An, Hà Nội. Sau Cách mạng tháng Tám, trường sơ tán lên Phú Thọ rồi giải tán, ông chuyển sang học trường Trung cấp Sư phạm ở Tuyên Quang, nơi đánh dấu bước khởi đầu sự nghiệp giáo dục và nghiên cứu văn học.
– Năm 1960, Nguyễn Đăng Mạnh được giữ lại làm giảng viên tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong suốt nhiều năm giảng dạy, ông từng đảm nhiệm vị trí Chủ nhiệm Bộ môn Văn học Việt Nam hiện đại, Khoa Ngữ văn. Ông cũng là chủ biên bộ sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11 và 12 thuộc chương trình cải cách giáo dục giai đoạn 1980–1992.
– Những năm cuối đời, ông sinh sống tại TP. Hồ Chí Minh. Sự ra đi của ông để lại khoảng trống lớn trong giới nghiên cứu và phê bình văn học Việt Nam.
Sự nghiệp văn học
– Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh được xem là một trong những nhà nghiên cứu – phê bình văn học hàng đầu Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực văn học hiện đại. Ông gắn bó trọn đời với nghề giáo, song song đó là sự nghiệp viết lý luận và phê bình kéo dài hàng chục năm.
– Các công trình của ông tập trung vào việc nghiên cứu tư tưởng, phong cách, thi pháp và quá trình sáng tạo của các nhà văn hiện đại như Nguyễn Tuân, Nguyên Hồng, Xuân Diệu, Tố Hữu… Cách viết của ông sắc sảo nhưng vẫn giữ sự dung dị, dễ tiếp cận, góp phần phổ biến tri thức lý luận văn học tới đông đảo người học.
Phong cách sáng tác
– Điểm nổi bật trong phong cách phê bình của Nguyễn Đăng Mạnh là sự dung hòa giữa cái nhìn học thuật và cảm quan cá nhân. Ông không tiếp cận tác phẩm văn học một cách khô cứng, máy móc mà luôn đặt nó trong mối quan hệ với tư tưởng, đời sống và cá tính của người nghệ sĩ. Nhờ vậy, các bài viết của ông không chỉ có chiều sâu học thuật mà còn giàu cảm xúc, giàu chất người.
– Trong nhiều công trình nghiên cứu, Nguyễn Đăng Mạnh luôn chú trọng đến phong cách và tư tưởng riêng biệt của từng nhà văn, xem đó là yếu tố cốt lõi tạo nên giá trị nghệ thuật. Ông thường khai thác con đường sáng tạo cá nhân, những trải nghiệm riêng tư và bối cảnh xã hội ảnh hưởng đến quá trình hình thành tác phẩm, từ đó giúp người đọc hiểu sâu hơn về bản chất sáng tạo văn học.
– Dù viết về những nhân vật lớn như Nguyễn Tuân, Xuân Diệu, Tố Hữu hay Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nguyễn Đăng Mạnh vẫn giữ thái độ khách quan, trung thực. Ông không né tránh những góc khuất, những phức tạp trong con người nghệ sĩ, mà lựa chọn lối viết thẳng thắn, rõ ràng, góp phần tạo nên một diễn đàn phê bình cởi mở và chân thực.
– Phong cách phê bình của Nguyễn Đăng Mạnh mang đậm cái tôi trí thức tự do và nhân bản. Ông không ngần ngại đưa quan điểm riêng, cách nhìn riêng vào mỗi bài viết, làm nên một giọng điệu rất riêng, sắc sảo mà dung dị, nghiêm cẩn mà đầy đời sống.
Các tác phẩm tiêu biểu
Một số công trình lý luận – phê bình nổi bật của ông gồm:
- Lịch sử văn học Việt Nam 1930–1945 (1973, viết chung)
- Nhà văn – Tư tưởng và phong cách (1979, 1983)
- Văn học Việt Nam 1945–1975 (2 tập, chủ biên, 1988–1990)
- Chân dung văn học (tập I, 1990)
- Văn và dạy học văn (1993)
- Con đường đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn (1994)
- Một thời đại mới trong văn học (1996)
- Nguyên Hồng – Nhà văn của những người cùng khổ (2005)
- Hồi ký Nguyễn Đăng Mạnh (2008)
- Người và nghề (2010)
- Văn học Việt Nam hiện đại – Những gương mặt tiêu biểu (2012)
Danh hiệu và giải thưởng
Với những cống hiến to lớn cho sự nghiệp giáo dục và nghiên cứu văn học, Nguyễn Đăng Mạnh đã được trao tặng nhiều danh hiệu và phần thưởng cao quý:
- Phó Giáo sư (1984), Giáo sư (1991)
- Nhà giáo Ưu tú (1990), Nhà giáo Nhân dân (2002)
- Huân chương Kháng chiến hạng Nhất (1986)
- Huân chương Lao động hạng Nhì (1998)
- Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam (1985, 2001)
- Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (2000)
