Đặng Thai Mai (1902–1984) là một trong những nhà lý luận, phê bình văn học tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông là người đặt nền móng cho ngành phê bình văn học Marxist ở Việt Nam, đồng thời là giáo sư, nhà giáo dục có ảnh hưởng lớn. Bài viết dưới đây khái quát về Cuộc đời, sự nghiệp và phong cách sáng tác của nhà phê bình văn học Đặng Thai Mai.
Tiểu sử
– Đặng Thai Mai sinh năm 1902 tại làng Lương Điền, xã Thanh Xuân, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An – mảnh đất giàu truyền thống văn hóa và cách mạng.
– Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền văn hóa Việt Nam hiện đại, nổi bật với vai trò nhà văn, nhà nghiên cứu văn học uyên bác và nhà hoạt động xã hội có nhiều đóng góp quan trọng.
– Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đặng Thai Mai vừa là một nhà giáo mẫu mực, vừa tích cực tham gia các hoạt động yêu nước và cách mạng. Song song với đó, ông cũng dành tâm huyết cho việc nghiên cứu, phê bình văn học, góp phần đặt nền móng cho tư duy lý luận văn học hiện đại ở Việt Nam.
– Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, ông tiếp tục cống hiến trên nhiều lĩnh vực. Đặng Thai Mai đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng trong bộ máy chính quyền và các tổ chức văn hóa – nghệ thuật, đồng thời tiếp tục sáng tác và nghiên cứu. Nhiều công trình của ông có giá trị học thuật sâu sắc, góp phần hình thành diện mạo lý luận – phê bình văn học cách mạng Việt Nam trong nửa đầu thế kỷ XX.
Sự nghiệp văn học
– Đặng Thai Mai là một trong những học giả tiên phong trong việc đặt nền móng cho nền lý luận và phê bình văn học hiện đại Việt Nam.
– Với vốn học vấn uyên thâm và tư duy sắc sảo, ông đã có những đóng góp to lớn trong việc nghiên cứu, giảng dạy và phát triển văn học dân tộc, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển mình từ văn học trung đại sang hiện đại và cách mạng.
– Các công trình nghiên cứu của ông mang đậm dấu ấn của một nhà tư tưởng vừa thấm nhuần truyền thống văn hóa phương Đông, vừa tiếp cận sâu rộng với tinh hoa văn hóa phương Tây. Ông không chỉ phân tích các tác phẩm văn học Việt Nam một cách khoa học, hệ thống, mà còn giới thiệu và bình luận nhiều giá trị văn học nước ngoài đến với bạn đọc Việt Nam.
– Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, bên cạnh các công việc trong bộ máy nhà nước và ngành giáo dục, ông tiếp tục miệt mài nghiên cứu, viết lý luận và phê bình văn học. Ông là tác giả của nhiều công trình quan trọng có giá trị nền tảng, tiêu biểu như:
+ Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học Việt Nam
+ Trên con đường văn học
+ Lược khảo văn học Pháp
+ Tìm hiểu văn học phương Đông…
– Những tác phẩm của ông không chỉ góp phần định hình tư duy phê bình văn học cách mạng, mà còn để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống học thuật của nhiều thế hệ trí thức và sinh viên.
– Với những đóng góp to lớn đó, năm 1996, Đặng Thai Mai được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, một trong những phần thưởng cao quý nhất dành cho các tác giả có công lao đặc biệt với nền văn hóa dân tộc.
– Ngoài ra, ông còn được trao tặng nhiều danh hiệu và huân chương cao quý khác như:
+ Huân chương Hồ Chí Minh
+ Danh hiệu Giáo sư
+ Danh hiệu Nhà giáo Nhân dân
– Những phần thưởng này không chỉ ghi nhận sự nghiệp văn học xuất sắc của ông, mà còn khẳng định vai trò, vị thế của Đặng Thai Mai trong đời sống văn hóa – giáo dục và học thuật Việt Nam hiện đại.
Phong cách sáng tác
– Đặng Thai Mai là một học giả có tư duy phê bình sâu sắc, khai phóng và giàu tính nhân văn. Ông có quan điểm cởi mở trong việc tiếp thu tinh hoa văn học thế giới để làm giàu cho văn học dân tộc, đặc biệt am hiểu văn học Trung Quốc hiện đại và văn học Pháp thế kỷ XVII–XIX.
– Ông chủ trương rằng: “Muốn xây dựng một nền văn học quốc gia vững mạnh, cần phải thâu thái tinh hoa của nhân loại.” Các công trình như Lỗ Tấn – Thân thế và sự nghiệp hay Tạp văn trong văn học Trung Quốc hiện đại là minh chứng cho tầm nhìn rộng mở và phương pháp nghiên cứu khoa học của ông.
– Đặng Thai Mai luôn đề cao việc tu dưỡng nghệ thuật, coi đó là nhiệm vụ cấp thiết trong sự nghiệp văn hóa. Với văn phong chặt chẽ, sâu sắc nhưng truyền cảm, ông không chỉ là nhà phê bình lớn mà còn là người thầy tận tụy, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng nhiều thế hệ học trò và giới nghiên cứu văn học.
Tác phẩm tiêu biểu
– Văn học khái luận (1944)
– Lỗ Tấn (1944)
– Tạp văn trong văn học Trung Quốc ngày nay (1945)
– Chủ nghĩa nhân văn thời kỳ văn hóa Phục Hưng (1949)
– Giảng văn Chinh Phụ Ngâm (1950)
– Lược sử văn học hiện đại Trung Quốc (1958)
– Lỗ Tấn, thân thế và văn nghệ (1958)
– Văn thơ Phan Bội Châu (1958)
