Lê Ngọc Trà là một nhà lý luận, phê bình văn học uy tín của Việt Nam. Ông nổi bật với tư duy khoa học sắc sảo, quan điểm nhân văn và khả năng diễn đạt giản dị, sâu sắc. Bài viết dưới đây khái quát về Tiểu sử, sư nghiệp và phong cách lý luận của nhà lý luận văn học Lê Ngọc Trà.
Tiểu sử
– Lê Ngọc Trà sinh ngày 12 tháng 10 năm 1945 tại xã Tịnh Hòa, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi.
– Ông là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1990. Với những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực lý luận và phê bình văn học, ông được xem là một trong những gương mặt tiêu biểu của giới nghiên cứu văn học hiện đại Việt Nam.
Sự nghiệp
– Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Lê Ngọc Trà là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu có giá trị trong lĩnh vực lý luận – phê bình văn học và mỹ học. Ông đã xuất bản hàng loạt sách chuyên khảo, giáo trình giảng dạy đại học, đồng thời công bố nhiều bài viết trên các tạp chí khoa học chuyên ngành, sách nghiên cứu, tuyển tập trong và ngoài nước. Ngoài ra, ông cũng tham gia viết lời tựa, giới thiệu sách, và đóng góp vào các kỷ yếu hội thảo khoa học trong nước và quốc tế.
– Tác phẩm đầu tay của ông – Đi tìm cái đẹp (1984, đồng tác giả với Lâm Vinh) – đánh dấu sự xuất hiện của một tư tưởng mới mẻ trong nghiên cứu văn học, khi khái niệm “cái đẹp” vẫn còn là điều khá xa lạ trong môi trường học thuật Việt Nam thời điểm trước Đổi Mới. Từ đó đến nay, ông đã cho ra đời nhiều công trình quan trọng như: Lý luận văn chương sơ giản, Lý luận và văn học, Mỹ học đại cương, Phác thảo chiến lược xây dựng văn hóa Việt Nam, Thách thức của sáng tạo, thách thức của văn hóa…
– Những năm gần đây, Lê Ngọc Trà dành nhiều tâm huyết cho việc nghiên cứu về mỹ học và đạo đức học, coi đây là “những ngành khoa học của tương lai”, bởi chúng không chỉ định hình tư duy thẩm mỹ mà còn góp phần xây dựng nền tảng giá trị đạo đức trong xã hội hiện đại.
– Một trong những phát ngôn thể hiện rõ quan điểm nhân văn của ông đối với văn học là câu nói: “Muốn cứu lấy văn học thì phải cứu lấy nhà văn. Không chỉ cứu phần xác mà còn phần hồn, nhân cách của người cầm bút.”
– Năm 2007, Lê Ngọc Trà được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học – Nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực lý luận, với các công trình tiêu biểu như Lý luận văn học, Thách thức của sáng tạo, thách thức của văn hóa.
Phong cách lý luận
– Phong cách lý luận của Lê Ngọc Trà nổi bật bởi tư duy khoa học sắc sảo kết hợp với tinh thần nhân văn sâu sắc. Ông không thiên về khuynh hướng áp đặt lý thuyết mà luôn tìm cách gắn kết lý luận với thực tiễn văn học, đặc biệt là với đời sống sáng tạo và số phận của người cầm bút. Trong các công trình của mình, ông không chỉ bàn về những vấn đề kỹ thuật trong lý luận văn học, mà còn luôn hướng tới những câu hỏi có tính chất căn cốt: văn học là gì? vì sao phải viết? người viết đang đứng ở đâu trong xã hội?
– Điểm nổi bật trong phong cách của ông là cách diễn đạt minh triết, giản dị mà sâu sắc, dễ tiếp cận ngay cả với những người không chuyên. Ông không theo đuổi các diễn ngôn hàn lâm nặng tính thuật ngữ mà chú trọng làm sáng tỏ bản chất của vấn đề bằng những ví dụ cụ thể, lời văn gần gũi, có lúc mang hơi hướng đối thoại triết luận. Trong các bài viết, ông thường đề cao vai trò con người, cả người sáng tác và người tiếp nhận như một trung tâm của hoạt động văn học.
– Lê Ngọc Trà cũng là người tiên phong trong việc cảnh tỉnh về những nguy cơ lý thuyết hóa máy móc, ông cho rằng phương pháp nghiên cứu chỉ là công cụ, còn điều quan trọng hơn là phải hiểu được thực trạng và bản chất đời sống văn học đương đại. Ông thường xuyên nhấn mạnh rằng văn học không thể tách rời khỏi văn hóa và đạo đức, và những ngành như mỹ học, đạo đức học sẽ trở thành nền tảng cho tư duy văn học trong tương lai.
– Chính sự kết hợp giữa chiều sâu tri thức lý luận với cái nhìn nhân văn và khả năng biểu đạt giản dị, uyển chuyển đã làm nên một phong cách lý luận đặc sắc, riêng biệt của Lê Ngọc Trà, một học giả không chỉ nghiên cứu văn học, mà còn sống trọn với tinh thần của nó.
Tác phẩm
Tác phẩm chính
– Đi tìm cái đẹp (chung với Lâm Vinh, nghiên cứu, 1984);
– Lý luận văn chương sơ giản (chủ biên, giáo trình, 1986);
– Lý luận văn học (nhiều tác giả, giáo trình, 1986);
– Lý luận và văn học (tiểu luận, phê bình văn học, 1990);
– Mỹ học đại cương (chủ biên, giáo trình, 1994);
– Văn hóa Việt Nam- Đặc trưng và cách tiếp cận (tập hợp, giới thiệu, 2001);
….
Một số tác phẩm đã in và viết chung:
– Lê Ngọc Trà, Lâm Vinh (1984), Đi tìm cái đẹp – Nxb Tp.HCM
– Lê Ngọc Trà (chủ biên) (1985), Lý luận văn chương sơ giản. ĐHSP Tp.HCM.
– Lê Ngọc Trà, Phương Lựu, Trần Đình Sử (1986), Lý luận văn học (tập I). Nxb Giáo dục.
– Lê Ngọc Trà (1990), Lý luận và văn học . Nxb Trẻ HCM
….
Giải thưởng
– Giải thưởng của báo Văn nghệ năm 1987.
– Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991 cho tác phẩm Lý luận và văn học.
– Giải thưởng Nhà nước về Văn học & Nghệ thuật đợt 2 năm 2007.
